Piwo – zarys historyczny

Piwo towarzyszy człowiekowi od wieków, a najstarsze dowody na jego warzenie mają ponad 6000 lat. Warto lepiej poznać piwną historię i dowiedzieć się więcej o licznych innowacjach, które miały miejsce na przestrzeni dziejów.

Pierwszych udokumentowanych dowodów na temat piwa doszukamy się w starożytnej Mezopotamii około 4000 lat p.n.e. Do naszych czasów dotrwały bardzo fragmentaryczne informacje dotyczące starożytnego piwowarstwa, które Sumerowie wykuwali na glinianych tabliczkach – efektem tego jest bardzo niepełny obraz antycznego piwa, jakim dysponujemy obecnie. Piwo w Mezopotamii powstawało z dwóch głównych składników – wody i specjalnego rodzaju chleba – a także szeregu dodatków takich jak miód, zioła, czy owoce i znacząco różniło się od współczesnego. Stanowiło jednak, tak jak dziś, popularny napój dla wszystkich warstw społecznych, pity na co dzień i od święta. Co ciekawe mezopotamskie piwo powstawało pod patronatem Bogini Ninkasi – „tej, która napełnia usta”, a jako że było to bóstwo żeńskie, to piwowarstwo oraz wyszynk stanowiły rzemiosła przypisane paniom, piwowarzy-mężczyźni w tym okresie stanowili ewenement

Piwne tradycje Mezopotamii przejęli następnie Babilończycy, którzy rozwinęli i udoskonalili proces, między innymi poprzez zastosowanie po raz pierwszy chmielu nieodłącznie kojarzącego się nam z piwem obecnie.

W słynnym kodeksie Hammurabiego znalazły się srogie kary za warzenie piwa niezdatnego do picia. W górnym Egipcie w Hierakonpolis odnajdziemy najstarszy znany browar na świecie datowany na około 3700 lat p.n.e. W egipskiej mitologii piwo stanowiło dar od samego boga śmierci i odrodzonego życia – Ozyrysa, dlatego też składano je do grobów zmarłych na ich dalszą wędrówkę w zaświatach.

Na ziemie polskie piwo przybyło razem ze Słowianami, jednak pierwsze wzmianki na jego temat związane są z postacią Bolesława Chrobrego.

Pierwszy koronowany król Polski był nazywany przez Niemców piwoszem – „Tragbier”, a piwem częstowano gości na królewskim dworze. Natomiast najstarsza zachowana wzmianka o karczmie z browarem na naszych ziemiach pochodzi z 1272 roku. W kronikach można znaleźć również informacje o tym, że piwowarów zwano mielcarzami.

W Średniowieczu trzy czynniki wpłynęły na rozwój piwowarstwa: obecność tego trunku na dworach pańskich i książęcych, rozwój klasztorów oraz rozkwit miast. Produkcja piwa rozwijała się a smak i jakość trunków z czasem ewoluowały. Co ciekawe, równocześnie zaczęły pojawiać się różne obostrzenia i prawa dotyczące produkcji oraz handlu piwem. Jednym z najsłynniejszych jest tzw. Reinheitsgebot, czyli słynne niemieckie prawo czystości z 1516 roku, pozwalające warzyć piwo jedynie z 3 składników: wody, jęczmienia i chmielu. Obecnie wiemy także o czwartym składniku, czyli drożdżach, jednak w czasach, kiedy Niemcy sankcjonowali warzenie piwa, wpływ tych mikroorganizmów na jego powstawanie nie był jeszcze znany. W wielu regionach obowiązywało prawo tzw. 1 mili ochronnej, dające możliwość warzenia i sprzedaży piwa tylko i wyłącznie w granicach miast i przez osoby do tego upoważnione.

Przez tysiące lat piwa powstawały metodą górnej fermentacji. Charakteryzuje się ona tym, że użyte drożdże pracują w temperaturach około 15-25°C. Dzisiaj zaliczamy takie piwa do rodziny piw typu Ale.  Z biegiem czasu zaczęto stosować również metodę dolnej fermentacji, w której praca drożdży następowała w niższych temperaturach w przedziale 5-15°C. Piwa takie nazwano Lagerami, co było związane z koniecznością dłuższego ich leżakowania i dojrzewania. Za punkt zwrotny uznaje się rok 1842, kiedy to w Pilznie Josef Groll wyodrębnił po raz pierwszy czysty szczep drożdży dolnej fermentacji do produkcji piwa.

Do odkryć, które niewątpliwie wpłynęły na rozwój technologii piwowarskich należały również: wynalezienie maszyny parowej Jamesa Watta w 1763 roku, odkrycie pasteryzacji przez Louisa Pasteura w 1862 oraz wynalezienie agregatu chłodniczego w 1871 roku przez Carla von Lindego.

Od tego momentu możemy mówić o tym, że piwo wkroczyło w nowożytność. Jego ewolucja jednak wcale się nie zatrzymała, wręcz przyspieszyła, a XX oraz XIX wiek to czas niezwykłego rozwoju tej gałęzi przemysłu. Dla każdego piwosza możliwość jej śledzenia i brania w niej udziału to wyjątkowa przygoda.

Źródła: J.Besala Alkoholowe Dzieje Polski, Czasy Piastów i Rzeczypospolitej szlacheckiej, Zysk i S-ka Wydawnictwo s.j., Poznań 2015, Baron B., Baron I., W krainie Zigguratów. Historia i życie codzienne mieszkańców starożytnej Mezopotamii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Teologiczno – Humanistycznej, Podkowa Leśna 2005, Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973, Gawlikowska K., Sztuka Mezopotamii, PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1975, Historia National Geographic, tom 4: Cywilizacje Mezopotamii / wyd. polske pod red. Białek M., 2014, Mierzejewski A., Tajemnice glinianych tabliczek, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1981, red. wyd. polskiego Kamińska–Sawicka G.), Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa 2009, Mierzejewski A., Sztuka starożytnego wschodu I, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983, Meuszyński J., Odkrywanie Mezopotamii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977, Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1982.